“mermere sıkışmış bir melek gördüm ve onu özgürlüğüne kavuşturuncaya dek mermeri oydum.”

michelangelo'nun müthiş meslek yaşamı, onlu yaşlarındayken yaptığı ve günümüze ulaşan çizimlerden 88 yaşında bitiremeden öldüğü heykel grubuna kadar 75 yıl sürdü.

bu sürenin büyük bölümünde, avrupa'nın en ünlü ve başarılı sanatçısı olarak hiçbir gerçek rakibi olmadı. çağdaşları ona huşuyla baktı (çoğu sanatçıyla arası iyi değildi) ve yine de resim, heykel ve mimarlık alanında şaheserleri dünya sanatında en fazla bilinen kilometre taşları arasında sayıldı.

michelangelo buonarroti 6 mart 1475'te toscana'da küçük caprese kasabasında (şimdi onun onuruna caprese michelangelo deniliyor)doğdu. babası ludovico o sırada kasabanın belediye başkanıydı ama michelangelo doğduktan birkaç hafta sonra aile tekrar floransa'ya taşındı.

“6 mart 1475 tarihini bugün gibi hatırlıyorum, bir oğlum dünyaya geldi, adını michelangelo koydum; pazartesi günü, şafak sökmeden 4-5 saat önce doğdu, ben caprese'nin belediye başkanıyken.”

sıradan bir karakter olan ludovico, damarlarında aristokrat kan olduğuna inanıyordu ve bu yüzden michelangelo'nun sanat eğilimlerini bastırmaya çalıştı. babası resmi bırakması icin diğer akrabaları üzerinden baskı yaptı. ne var ki sanata olan tutkusundan asla vazgeçmedi.

“babam ve amcam, sanatın aileye girmesini utanç saydıkları icin beni sık sık döverlerdi.”

ne var ki bu durum üstünde daha fazla ısrarcı olamayıp 1488'de floransa'nın önde gelen ressamlardan domenico ghirlandio'nun eğitim almaya başladı.

(babasının notu) “1488. bu 1 nisan günü, ben lodovico di leonardo di buornarroti, oğlum michelangelo'yu gelecek üç yıl icin domenico ve david di tomasso di currado'nun atölyesine verdiğimi kaydediyorum.”

sonrasında michelangelo, floransa'nın fiili yöneticisi lorenzo de medici'nin (muhteşem lorenzo) desteklediği gayri resmî bir heykel akademisine geçti. akademiyi, donatello'nun eski bir öğrencisi ve asistanı, tunc konusunda uzman bertoldo di giavanni yönetiyordu. michelangelo mermeri diğer malzemelere tercih etti.

ve mermer yontma becerisini nerede öğrendiği belli değildir. ve yaşamının sonrasında, yeteneginin tanrı vergisi olduğu izlenimi vermeyi severdi. heykel konusunda, büyük ölçüde kendi kendine öğrenmiş olması muhtemel ama resim konusunda, mükemmel bir eğitim almıştır.

michelangelo, kısa sürede lorenzo'nun gözdesi oldu. lorenzo 1492'de ölünce floransa'da siyasal durum istikrarsızlaştı. michelangelo 1495'te kentten ayrılıp blogna'da geçti. sonrasın da tekrar floransa'ya geri döndü ama kentin sorunlarına kıtlık ve veba da eklenmişti.

1496'da mesleği icin roma'ya taşındı. michelangelo'nun o zamana kadar ürettiği eserler genellikle küçük ölçekli olmuştu ama roma'dayken, bir kardinalin siparis ettiği iki büyük mermerle ün kazandı. (bacchus heykeli) (pieta)

1501'de tekrar floransa'ya (artık daha istikrarlı bir yönetim altındaydı) döndü ve benim sevdiğim eserlerinden davud'un büyük bir heykelini yapmaya başladı. yüksekliği 5 metre olan ve tek bir carrara mermeribloğundan yontulan heykel 1504'te tamamlandı. şaşırtıcı güzelliği ve ayrıntısıyla, pozunun zarafetiyle bir zafer sayıldı. katedral icin düşünülmesine rağmen, heykel gurur simgesi olarak belediye sarayına yerleştirildi.

michelangelo'nun bir sonraki büyük işi, palazzo vecchio'nun konsey odası içindi. cascina savaşının (pisa karşısında floransa'nın zaferiyle sonuçlanan) büyük bir duvar resmi yapacaktı; leonardo da vinci, aynı yerde eşit ölçüde büyük anghiari savaşı'nın (milano karşısında floransa'nın zaferiyle sonuçlanan) resmini yapacaktı.

leonardo o zamanın en ünlü sanatçısıydı ama michelangelo da ciddi bir rakipti. birbirlerinden hic hoşlanmıyorlardı ve sahne devlerin sanat savaşına hazırdı. ne var ki, ikisi de kendi duvar resmini bitiremedi (bitmiş ve günümüze gelmiş halini düşünemiyorum bir tarafta michelangelo, diğer tarafta leonardo) leonardo, deneysel bir teknikte başarısız olduktan sonra işi bıraktı. michelangelo da, gerçek boyutta resim taslağı hazırlayıp resmi yapmaya başlayamadan, papa 2. julius tarafından roma'ya papa'nın mezarını yapmaya çağrıldı. (amaç yaratılmış en ihtişamlı mezarı yaratmaktı) ne yazıkki bu durum 30 yıl kadar sürüp gitti ve 1545'te küçük bir anıt olarak kaldı.

“dünya var olduğu sürece eserlerinin ünü şerefiyle yaşayacaktır.”

julius'un michelangelo'ya verdiği diğer büyük iş (sistine şapeli) şapelin tavanı olağanüstü güzel ve muhteşem bir eser olarak alkışlandı ve michelangelo'yu dünyanın en büyük sanatçısı statüsüne yükseltti. tavandaki düzinelerce figür, michelangelo'nun insan bedenini, özellikle çıplak erkek bedenini tasvir etmedeki ustalığını gösterir. (maniyerizm de tam manasıyla başlamasına neden olur)

“tanrı ışığın iyi olduğunu gördü ve onu karanlıktan ayırdı”

tavanın orta kısmında eski ahit'te gecen dokuz hikayeyi betimlemiştir. (ışığın karanlıktan ayrılması) (güneş, ay ve yıldızların yaratılması) (tanrı'nın kara ile suyu ayırması) (adem'in yaradılışı) (havva'nın yaratılışı) (adem ile havva'nın cennetten kovuluşu) (nuh tufanı) (nuh'un kurbanı) (mahşer son hüküm)

küçük not: ademin yaradılışı, leonardo'nun mona lisaeserinden sonra en çok yapılan ikinci reprodüksiyon'dur. bu durum halen bu şekilde devam etmektedir.

“ilahi michelangelo buonarroti, heykeltraşların ve ressamların prensi”

michelangelo giotto'dan ve masaccio'dan esinlendi; ilkçağ roma heykelciliğinin asaletinden ve anatomi ustalığından da etkilendi. bununla birlikte, michelangelo'nun figürlerinin tamamen yeni göz alıcı bir enerjisi, zarafeti ve maneviyatı vardı.

çağdaş sanatçılar üzerinde etkisi muazzamdı ve sonraki kuşaklar üzerinde de kalıcı bir etki bıraktı. (hem iyi hem kötü)

2 julius'un yerine papa olarak lorenzo de medici'nin oğlu x.leo geçti. michelangelo floransa'da medici siparişleri almaya devam etti. mediciler 1527'de floransa'dan kovuldu ama 1530'da geri dönül kenti ele geçirdiler. michelangelo kuşatılan kente rağmen papa vıı.clemens (başka bir medici, lorenzo'nun da yeğeni) ona zarar verilmemesini buyurdu.

1534'te michelangelo kalıcı olarak roma'ya döndü; clemens, ona sistine şapelinin altar duvarına isa'nın dirilişinde ilgili bir fresk yapma işini verdi. ne var ki, michelangelo geldikten sonra clemens öldü ve 3 paulus fresk konusunu değiştirip son yargı yaptı.

yüksekliği 132 metreden fazla olan bu eser o sırada dünyanın en büyük resmiydi ve 1541'de ziyarete açılana kadar michelangelo'nun çabalarının çok büyük bölümünü bu eser aldı.

papa'nın eseri görünce dizlerinin üzerine çöktüğü söylenir. vasari “bütün dünyanın şaşkınlıkla ve hayranlıkla selamladığını yazdı.”

ve bu eserler vasari'nin sözleriyle “büyük çaba ve yorgunlukla” yapılan son resimleriydi. ayrıca kendisi için "insanlar, benim ustalığımı elde etmek için ne kadar sıkı çalıştığımı bilseler, onun o kadar hayret edilecek bir şey olmadığını anlarlar." demiştir.

son yıllarında michelangelo daha çok mimar olarak çalıştı ve 1546'da roma'da yeni aziz petrus bazilikası'nın sorumluluğuna getirildi.1506'da 2 julius'un başlattığı hıristiyan dünyanın en önemli yapısı, michelangelo her şeyden önce bir heykeltraş olduğunu her zaman vurgulamıştı ve vasari'ye göre, aziz petrus bazilakısı'nın mimarlığı işini “tamamen istedi dışında üstlendi” başlangıçtaki bu direnişe ve ilerleyen yaşına rağmen, kendine özgü bir enerjiyle işin üstesinden geldi. bitmemiş projeyi canlandırdı. kendisinden öncekilerim müşkülpesent tasarımlarını, cesur ve dinç bir tasarımla değiştirdi. michelangelo 1564'te öldügünde yapı tamamlanmaktan halâ çok uzaktı.18 şubat 1564'te ölümünün bir kaç gün öncesine kadar bitirilmemiş son heykeli üzerinde çalışmaya devam etti. sanatçı floransa'da santa croce kilisesine gömüldü. mezarında ki anıt vasari tarafından tasarlandı ve büyük sanatcının ölümüne ağıt yakan resmi, heykeli ve mimariyi temsil eden figürlerle süslüdür.

“ben heykeltraşım ressam değilim.” der, bir de şey: " ancora impa ro" -hala öğreniyorum demiş, bunu söylediğinde 87 yaşında.

eserlere ayrıntılı bakacak olursak:

la pietà eserlerinden en muhteşemi desek turistik bir gaza mı gelmiş oluruz? alt köşesine michel.a(n)gelvs bonarotvs florent (invs) faciebat diye imza attığı, san pietro bazilikasının girişte sağ tarafında kurşun geçirmez cam arkasında duran (malın biri zamanında çekiç fırlattığı için) o enfes, o yüzlerce esere ilham olmuş heykel işte bu. sondaki a'yı vurgulayarak pietaa diye söylenen bu kelime, merhamet, acıma, fedakarlık anlamlarına gelir.

mosè - musa heykeli monti'de san pietro in vincoli bazilikasında bulunan, etkileyici ötesi, süper realistik bir musa heykeli. kolunun altında on emir tabelasını tutar. michelangelo beyefendinin de favorisiymiş. ayrıca bu heykel papa 2. giulio'nun mezarının bir parçasıdır. dev bir tahtta oturan musa'nın sağ ve sol yanında incil'de adları geçen lia ve rachel da bulunur.

santa maria sopra minerva bazilikasındaki ise heykeli isa'ya eklenen bronzdan don kendisinden sonra yapılmıştır. sansür her yerde.

sistine şapeli tavan (vault) freskleri sistine şapeli giudizio universale (son hüküm) freski bu ikisi var ya, insan azminin mucizesi mi demek lazım nasıl anlatmalı bilmem ama insanın gözlerini yuvalarından fırlatacak detaylar içerir. dünyanın belki de ennnn meşhur resimlerinden, hani şu bulutlar ve melekler arasından gelen tanrı'nın parmağının ucuynan adem'e dokunduğu adem'in yaratılışı sahnesi de bu tavandaki fresklerden biridir. kendince bir iskele icat ederek tavana ulaşan michelangelo bey, tavan boyunca, yaratılış kitabı'ndan adem ve havva, cennet bahçesi, büyük sel gibi 9 hikayeyi, artı kadın ve erkek peygamberleri ve son olarak da isa'nın atalarını resmetmeyi seçmiştir.

ismini papa 4. rovereli sisto'dan alan sistine şapelinin girişte sağdaki duvarını boydan boya kaplayan son hüküm ise, isa'nın ikinci kez dünyaya döndüğü zamanı (parousia) anlatan bir resimdir. full kaos, kargaşa, itilenler kakılanlar, aşağı düşenler göğe çıkanlar, kadere rıza gösterip cehennemde yanmaya gidenler... hepimiz oradayız valla. resmedilen her yüzde ayrı bir ifade var, muazzam bir delilik. eser daha bitmeden bir sürü eleştiriyle karşılaşmış, sansüre uğramış, revizyondan geçmiş falan. rönesans bile olsa adama bir rahat san'at yaptırmıyorlar. bir müddet sonra resimdeki çıplaklıkların kapatılması için daniele da volterra'yı iş başına getirmişler, bu yüzden de millet kendisine "braghettone" (koca pantalon paçası) demeye başlamış. italyan humour <3

mesela bir köşede, derisi yüzülerek şehit edilmiş aziz bartholomew, elinde kendi derisini tutmaktadır. belirli açılardan bakınca bu michelangelo'ya benzemektedir ve zaten orada kendini resmettiği de kabul görmüş bir fikirdir. sanatçı burada "bu resmi yapana kadar anamdan emdiğimi burnumdan getirdiler! bir daha mı vatikan? aman aman" mesajı vermek istemiş olabilir, bkz. üstteki paragraf.

tabii, bizim israfil'in sur'a üflemesi olarak bildiğimiz, apokalips borularını üfleyerek ölüleri kaldıran melekler de eksik değildir bu dev resimde. etrafı zebanilerle çevrili çaresiz düşünen adam, uyanan ölüler falan, yok yok yahu.

paolina şapeli - san paolo'nun din değiştirmesi (conversione di saulo) freski paolina şapeli - san pietro'nun çarmıha gerilmesi (crocifissione di san pietro) freski

bu şapel klasik vatikan ziyaretçi yolu üzerinde bulunmaz, ama şuradan sanal olarak ziyaret edebilirsiniz:

yahudi olduğu dönemde hristiyanlara savaş açmış, olanları yakalayıp tutuklarken birden bire dönüp isa'nın yolunu seçen aziz paolo'yu ve imparatorluğu sırasında roma'yı yakıp yıkan büyük yangından hristiyanları sorumlu tutan neron sayesinde suçlu bulunan ve roma vatandaşı olmadığı için çarmıha gerilerek (isa ile aynı şekilde ölmeyi hak etmediğini düşünerek baş aşağı gerilmeyi kendisi istemiş diyorlar) idam edilen san pietro'nun tam da o rahatsız anını resmetmiş.

piazza del campidoglio - campidoglio meydanı iç içe geçmiş yıldızlar şeklinde görünen, hayli saykodelik bir tasarım yapmıştır roma'nın 7 tepesinden biri olan bu tepenin üzerindeki meydana. yapımı michelangelo'nun ölümünden çok sonra bitmiştir.

san pietro bazilikası kubbesi bu kubbeyi sadece michelangelo'ya mal edemeyiz, birçok mimar üzerinde çalışmış, plan proje yapmıştır, michelangelo yapımı devam eden işi devralmış ve bramante'nin orjinal planları üzerinde çalışmıştır. ölümünden sonra da yapımına başka mimarlar devam etmiştir.